Vanaf 1 mei 2021 zal de voorwaardelijke invrijheidstelling ingrijpend worden veranderd. De nieuwe wet beantwoordt volgens minister Dekker beter aan het rechtsgevoel dat zou leven. Dat gevoel is allereerst dat er te laag gestraft wordt. Bovendien wordt de voorwaardelijke invrijheidstelling gezien als een ongepaste korting. Om daaraan tegemoet te komen, stelt de politiek een wet op die simpelweg leidt tot een strafverzwaring, opgelegd buiten de rechter om. De politiek mag die taak niet bij de rechter weghalen. Wederom zie je hier een poging van de politiek om de invloed van de rechterlijke macht te beperken.
De taak van de politiek met betrekking tot rechtspraak is het benoemen wat strafbare feiten zijn, welke soort straffen er zijn en welke maximumstraf kan worden opgelegd. Meer taken op je nemen, ondermijnt de basis van onze samenleving. Politiek en rechtspraak zijn onafhankelijk van elkaar en dienen allebei het belang van veiligheid. Daarnaast heeft de politiek meer belangen, onder meer het politieke gewin. Het politieke gewin druist in tegen de onafhankelijkheid van de rechter.
Schijnargument
Het argument van Dekker, dat deze wet beter beantwoordt aan het rechtsgevoel, is een schijnargument. Het rechtsgevoel dat zou leven heeft per definitie uitsluitend betrekking op een netto uit te zitten straf. Aan de hand van een strafbaar feit zegt je rechtsgevoel wat de boetedoening moet zijn, bijvoorbeeld tien jaar gevangenisstraf. Jouw rechtsgevoel doet niets met een wetgeving die zegt dat je een derde van een straf moet uitzitten of de helft of 90 procent, zolang je maar tien jaar daadwerkelijk moet zitten. Dat zegt je gevoel.
De minister voedt een onjuiste gedachtegang. Er is namelijk geen sprake van een korting, althans het schaadt je rechtsgevoel niet. Als de rechter vandaag vindt dat iemand op 12 december 2030 vrij moet komen, legt hij een straf op van vijftien jaar. Hiermee wil de rechter, en hij is de enige die dat mag, het rechtsgevoel beantwoorden.
Elementaire waarden rechtsstaat
De politiek wil dus iets doen aan een niet bestaande korting. Een niet bestaande korting is gewoon een strafverzwaring. Buiten de rechter om bemoeit de politiek zich met de zwaarte van het uit te zitten gedeelte van de straf. Het ongenoegen over lage straffen wordt aangewakkerd door mee te gaan in het onterechte gevoel van een korting. Bestuurlijk onfatsoenlijk zowel naar de rechtspraak als naar de kiezer. Welke argumenten de minister verder ook naar voren brengt.
Dit gevolg laat een miskenning zien van de elementaire waarden in een democratische rechtsstaat. De pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet, als je de kritiek van onder andere Nederland op Polen in beschouwing neemt. Bovendien kan de tegemoetkoming van de minister aan dat gevoel averechts werken. Net als twaalf jaar geleden treedt hier weer een wet in werking met als gevolg dat een netto straf hoger uitvalt. Toentertijd was de eerste reactie van de rechter dat hij de straffen zo ombouwde dat de eerder opgelegde netto straffen in stand bleven.
Roep om hogere straffen
Dit zullen we waarschijnlijk weer gaan zien. Als de rechter wil dat je tien jaar in de gevangenis verblijft, zal hij voortaan twaalf jaar opleggen in plaats van de eerdere vijftien jaar. Terwijl de netto straffen dus gelijk blijven, zullen ze op papier naar beneden gaan en zal er een onterecht gevoel bijkomen dat de straffen nu zelfs nog lager zijn.
Het gevoel van te laag straffen zal nu alleen maar groter worden. Maar misschien is de minister hier wel op uit. De roep om hogere straffen zal luider klinken, zodat de politiek zich nog meer zal willen gaan bemoeien met de rechtspraak, uitsluitend uit politiek gewin.
Bart Canoy en Anja Mellink zijn respectievelijk advocaat en juridisch medewerker van advocatenkantoor Canoy Strafrecht Leeuwarden.
‘De roep om hogere straffen zal luider klinken, zodat de politiek zich nog meer zal willen bemoeien met de rechtspraak.’ FOTO ARCHIEF LC